ابوطاهر طیب بن محمد خسروانیابوطاهر طیب بن محمد، خُسروانی، از شاعران سده چهارم در دربار سامانیان است. ۱ - معرفی اجمالیاز زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست. به نوشته عوفی در اوایل قرن هفتم [۱]
عوفی، ج۲، ص۲۰.
او از شاعران آل‌سامان بود که در دولت آنان به راحتی زیست ولی در پایان عمر مبتلا به بیماری شد. سوزنی سمرقندی، شاعر قرن ششم، نیز به رنج و بیماری خسروانی اشاره کرده است. [۲]
محمدبن مسعود سوزنی، حکیم سوزنی سمرقندی، ج۱، ص۱۳۸، چاپ ناصرالدین‌شاه حسینی، تهران (۱۳۴۴ش).
در قرن دوازدهم، واله داغستانی [۳]
علیقلی‌بن محمدعلی واله داغستانی، تذکرة ریاض‌الشعراء، ج۲، ص۷۰۶، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۸۴ش.
او را حکیم خسروانی خوانده و گفته است که ظاهرآ طبابت نیز می‌کرده است؛ اما، این سخن در جای دیگری ذکر نشده است. هدایت در مجمع الفصحا [۴]
رضاقلی‌بن محمدهادی هدایت، مجمع‌الفصحا، ج۱، بخش ۲، ص۶۰۱، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ش.
او را خراسانی ذکر کرده است.۲ - شهرت اشعار خسروانیاز خسروانی حدود هفتاد بیت شعر باقی مانده است [۵]
احمد اداره‌چی گیلانی، شاعران هم عصر رودکی، ج۱، ص۱۱۵ـ۱۲۲، تهران ۱۳۷۰ش.
که به گفته شمس قیس رازی در اوایل قرن هفتم، [۶]
محمدبن قیس شمس‌قیس، کتاب‌المعجم فی معاییر اشعارالعجم، ج۱، ص۴۷۰، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ مدرس رضوی، تهران (۱۳۳۸ش).
مضمون یک بیت را از رودکی (متوفی ۳۲۹) گرفته بوده است. بیتی از او هم در رثای سه شاعر قرن چهارم، ابوالمَثَل بخاری و شاکر بخاری و جُلّاب بخاری ، نقل شده است [۷]
احمد اداره‌چی گیلانی، شاعران هم عصر رودکی، ج۱، ص۱۱۵، تهران ۱۳۷۰ش.
که نشان می‌دهد خسروانی معاصر آنان، و پس از مرگ آنان زنده بوده است. رادویانی، نویسنده ترجمان‌البلاغه، در قرن پنجم، دو بیت از محمد عبده، شاعر اواخر قرن چهارم، آورده که وی در آن بیتی از خسروانی را تضمین کرده [۸]
محمدبن عمر رادویانی، ترجمان‌البلاغه، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ احمد آتش، استانبول ۱۹۴۹، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ش.
اما، عوفی [۹]
عوفی، ج۲، ص۳۳.
ابیات مذکور را از فردوسی دانسته است نه محمد عبده. اسدی طوسی (متوفی ۴۶۵) ابیاتی از خسروانی را در لغت فرس [۱۰]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۲۵، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۱]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۲۸، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۲]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۳۷، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۳]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۷۸، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۴]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۸۶، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۵]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۱۰۳، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۶]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۱۵۲، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۷]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۱۶۵، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۸]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۱۹۵، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۱۹]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۲۰۸، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۲۰]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۲۱۲، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۲۱]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۲۱۴، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
[۲۲]
علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، ج۱، ص۲۱۹، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش.
شاهد آورده است که بیانگر شهرت اشعار او در قرن پنجم است.۳ - تصوف خسروانیاشعار او، به همراه شعرهای شاعران معاصرش، در مجموعه‌ای به نام خرّمنامه نیز آمده است. [۲۳]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج۹، ص۲۰۷۴، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ ۱۳۷۰ش.
به‌نوشته هرمان اته، [۲۴]
هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ج۱، ص۲۸، ترجمه با حواشی رضازاده شفق، تهران ۱۳۵۶ش.
در اشعار خسروانی تصوف و مضامین وحدت وجودی دیده می‌شود؛ اما، این سخن درست به نظر نمی‌رسد و هیچ منبعی از تصوف خسروانی سخن نگفته است.۴ - وفاتسال وفات خسروانی معلوم نیست. در سخن و سخنوران [۲۵]
بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، ج۱، ص۲۷، تهران ۱۳۵۸ش.
سال درگذشت او به استناد مجمع الفصحا، ۳۴۲ ذکر شده، که اشتباه است و تاریخ مذکور، سال وفات خبازی نیشابوری است. [۲۶]
رضاقلی‌بن محمدهادی هدایت، مجمع‌الفصحا، ج۱، بخش ۲، ص۶۰۱، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ش.
۵ - فهرست منابع(۱) هرمان اته، تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه با حواشی رضازاده شفق، تهران ۱۳۵۶ش. (۲) احمد اداره‌چی گیلانی، شاعران هم عصر رودکی، تهران ۱۳۷۰ش. (۳) علی‌بن احمد اسدی‌طوسی، لغت‌فرس، چاپ فتح‌اللّه مجتبائی و علی‌اشرف صادقی، تهران ۱۳۶۵ش. (۴) محمدبن عمر رادویانی، ترجمان‌البلاغه، چاپ احمد آتش، استانبول ۱۹۴۹، چاپ افست تهران ۱۳۶۲ش. (۵) محمدبن مسعود سوزنی، حکیم سوزنی سمرقندی، چاپ ناصرالدین‌شاه حسینی، تهران (۱۳۴۴ش). (۶) محمدبن قیس شمس‌قیس، کتاب‌المعجم فی معاییر اشعارالعجم، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی، چاپ مدرس رضوی، تهران (۱۳۳۸ش). (۷) عوفی. (۸) بدیع‌الزمان فروزانفر، سخن و سخنوران، تهران ۱۳۵۸ش. (۹) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ ۱۳۷۰ش. (۱۰) علیقلی‌بن محمدعلی واله داغستانی، تذکرة ریاض‌الشعراء، چاپ محسن ناجی‌نصرآبادی، تهران ۱۳۸۴ش. (۱۱) رضاقلی‌بن محمدهادی هدایت، مجمع‌الفصحا، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۳۶ـ۱۳۴۰ش؛ ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خُسروانی، ابوطاهر»، شماره ۷۰۵۳. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|